Conventions used in collation files .
Discipulus In scripturis divinis non memini {*explicite add. &NaMzPeRe} me legisse omnem potestatem in spiritualibus imperatori si esset catholicus denegari, ideo {*ideoque &NaMzPeRe} an imperator super spiritualia aliquam potestatem habeat {*trs. &MzNaPeRe} vel sit capax huiusmodi potestatis {*in add. &NaMzPeRe} hoc tertio libro investigare propono. Porro {*quia add. &NaRe} {quod add. &Pe} non solum gratia, virtutes, dona Dei, sacramenta, iura ecclesiastica et causae ecclesiasticae ac res ad ecclesias {*ecclesiam &MzNaRe} pertinentes et huiusmodi quae specialiter ad clericos spectare dicuntur {dignoscuntur &Pe} sed et {*etiam &NaPeRe} personae seu homines inter spiritualia computantur, ideo de potestate imperatoris super spiritualia quaesiturus a personis spiritualibus inchoabo. In primis autem duxi {dixi &Re} quaerendum an imperator super aliquas personas spirituales {*trs. &MzNaPeRe} habeat potestatem.
Magister Nonnullis apparet quod personae seu {*sive &NaMzPeRe} homines possunt dici spirituales dupliciter. Quidam enim dicuntur spirituales quia secundum spiritum et legem christianam {om. &Mz} quae lex spiritualis est {quod add. &Mz} virtuose vivunt {trs. &Pe} et de {*talibus add. &MzNaRe} spiritualibus sic {*om. &NaMzPeRe} loquitur apostolus 1 ad {om. &MzNaRe} Cor. 2[:12-3] cum dicit, "Nos autem non spiritum huius mundi accepimus, sed spiritum qui ex Deo est, ut sciamus quae a Deo donata {dotata &Re} {data &Pe} sunt {sive et donata sunt add. &Pe} nobis. Quae et {etiam &Mz} loquimur non in doctis humanae sapientiae verbis sed in doctrina spiritus, spiritualia spiritualibus {*trs. &MzNaPeReVg} cooperantes {*comparantes &NaMzPeReVg}." Alii possunt vocari spirituales, licet non vivant secundum spiritum virtuose, {sed add. &Re} [[interlinear]] quia sunt spiritualibus officiis spiritualiter deputati, sicut sunt clerici et religiosi, quorum multi non spiritualiter vivunt nec vitam {*spiritualiter ... vitam: spiritualem vitam et &NaRe} virtuosam sed carnalem et vitiosam ducere dignoscuntur, ita ut laici vitae comparatione ipsos et {*etiam &NaPeRe} episcopos qui inter clericos sunt maiores habeant iudicare, teste Hieronimo qui ut habetur 8, q. 1, c. Vereor, ait, "Plurimi in populis {populos &Pe} episcopos iudicent {et add. &Pe} subtrahentes se ab ecclesiastico gradu et ea quae {ipsi add. &NaPeRe} episcopo conveniunt non exercentes." Super {sunt &Mz} homines spirituales primo modo dictos quamplures {*imperator obtinet potestatem, eo quod quamplurimi /quamplures MzPe\ add. &NaMzPeRe} laici et {*om. &NaMzPeRe} sibi subiecti spirituales primo {secundo &Pe} modo accipiendo vocabulum {*primo ... vocabulum: illo modo accepto vocabulo &MzNaRe} sunt censendi, quia non secundum carnem sed secundum spiritum sunt {sanctum &Re} viventes. {sed add. &Re} De hominibus spiritualibus secundo modo dictis sunt opiniones contrariae, quibusdam dicentibus imperatorem super eos nullam potestatem habere, aliis asserentibus {assertionibus &Mz} contrarium.
Discipulus De hominibus spiritualibus secundo modo dictis solummodo quaerere intendebam. Ideo prosequamur {prosequimur &Pe} de ipsis a summo {*supremo &NaRe} ipsorum, scilicet a {om. &Pe} summo pontifice, inchoantes, investigantes primo an imperator in electione summi pontificis potestatem habeat seu ius aliquod {*habeat ... aliquod: aliquam seu ius habeat &NaRe} vel habere possit. Secundo an super ipsum in summum pontificem {summum pontificem: summo pontifice &NaPeRe} constitutum aliquam habeat {trs. &Pe} vel habere valeat potestatem. Primo autem cupio indagare an electio summi pontificis {*electio summi pontificis: ius eligendi summum pontificem &MzNaRe} possit personae imperatoris competere {*trs.312 &NaRe}.
Magister Circa hoc sunt assertiones contrariae. prima {*Una &NaRe} est quod personae imperatoris non potest competere tale ius quamdiu manet {maneat &Pe} imperator.
Discipulus Pro ista assertione aliquas allegationes {rationes &Pe} adducas.
Magister Pro ipsa potest multipliciter allegari. Qui enim non est capax iurium spiritualium non potest habere ius eligendi summum pontificem, quia ius eligendi summum pontificem videtur primum locum {om. &Pe} inter iura spiritualia obtinere. Sed imperator et alii laici non sunt capaces iurium spiritualium, teste glossa Extra, De iudiciis {*c. add. &Pe} Quanto, quae ait, "Laicus ius tale {*trs. &NaReZn}," scilicet ius patronatus, "potest possidere {praesidere &Mz} cum {si &Mz} non sit mere spirituale sed {si &Na} ei annexum {om. &Pe}, sed alia iura {*mere add. &NaMzPeReZn} spiritualia iure {*om. &NaMzPeReZn} possidere non potest." igitur {*Ergo &MzNaRe} ius eligendi summum pontificem non potest imperatori competere.
Amplius, sicut papa praeest {*in add. &NaMzPeRe} spiritualibus, ita imperator in temporalibus. Sed iura temporalia sive secularia, maxime quae potissimum locum inter iura secularia habere noscuntur, nullo modo possunt competere summo pontifici et aliis clericis, ut {*scilicet &NaMzPeRe} iura causas sanguinis exercendi, quae praecipue iura secularia censenda videntur. Igitur {*Ergo &MzNaRe} iura praecipue spiritualia, inter quae ius eligendi summum pontificem videtur primum, nullo modo potest {*possunt &NaRe} competere imperatori et aliis {*laicis add. &MzNaRe}.
Rursus {cum add. &Pe} ille qui solummodo actibus secularibus debet esse contentus non est capax potestatis aut {ac &Mz} iuris eligendi summum pontificem, quia eligere summum pontificem inter actus spirituales est enumerandus {*numerandus &NaPeRe}. Sed imperator tantummodo {solummodo &Na} secularibus {temporalibus &Pe} debet esse contentus, teste Nicolao papa qui, ait {*ut legitur &MzNaRe} dist. 10 {4 &Pe} c. {om. &NaRe} Imperium, {*ait add. &MzNaRe}, "Imperium vestrum suis publicae rei quotidianis administrationibus debet esse contentum, non usurpare {usurpando &Pe} quae sacerdotibus Domini solum {om. &NaRe} {solummodo &MzPe} conveniunt {*conveniant" &NaMzPeReZn}, ubi dicit glossa, "Distincta est enim potestas sua a potestate pontificali, ut infra {*eadem add. &Zn} c. Quoniam et {om. &Mz} 86 {*96 &MzNaReZn} dist. {om. &MzNaRe} Cum {86 dist. cum: 6 c. &Pe} ad verum. 'Alioquin si usurpet {*usurpat &MzNaReZn} {usurpantur &Pe} eorum officia, lepra percutiatur {*percutitur &NaMzPeReZn}, ut Ozias, 2. q. 7. {8 &Pe} c. {*Plerumque add. &Zn} # item cum Baalam {*cum Baalam: David &Zn} {c. # item cum Baalam: # sicut Azias &MzNaRe} {c. # item cum Baalam: ?aliter vestris? c. sicut Azias &Pe}.'" igitur {*Ergo &MzNaRe} imperator non est capax huius iuris eligendi summum pontificem.
Praeterea potestates distinctae habent actus distinctos {*trs. &MzNaPeRe}, teste Nicolao Papa qui, ut legitur dist. 86 {*96 &MzNaRe} c. Cum ad verum, ait, "Idem mediator Dei et hominum, homo Christus Iesus, actibus propriis et dignitatibus distinctis officia potestatis utriusque discrevit." Sed potestas secularis et ecclesiastica sunt potestates distinctae. igitur {*Ergo &MzNaRe} habent distinctos actus. {teste Nicolao ... actus om. &Pe} Constat autem quod actus eligendi summum pontificem convenit {*competit &NaMzPeRe} potestati ecclesiae {*ecclesiasticae &NaRe}. igitur {*Ergo &MzNaRe} non competit potestati seculari et per consequens imperator talem actum exercere non {debet seu add. &Pe} potest.
Item sicut in corpore humano diversa membra habent diversos actus, {trs.231 &Pe} Ioh. {*Romanos &MzNaRe} 22 {*12 &NaMzPeRe}[:4], ita in corpore ecclesiae diversa membra diversos actus habere debent. Unde Gregorius, ut habetur dist. 89 {93 &Pe} {*c. add. &NaMzPeRe} Singula, {*ait add. &NaMzPeRe}, "In ecclesiae corpore multa membra sunt {*multa membra sunt om. &NaMzPeReZn} secundum veridicam sententiam Pauli in uno eodemque spirituali corpore {uni add. &NaMzPeRe} conferendum est officium hoc {*trs. &MzNaPeReZn}, uni {om. &NaMzPeReZn} alii committendum est illud," et infra, "sicut indecorum est, ut in corpore humano {corpore humano: carne humana &Pe} ut {*om. &NaMzPeReZn} alterum membrum alterius fungatur officio, ita nimirum {in mirum &Re} nocivum {*noxium &Zn} {novum &NaRe} {novumque &MzPe} simulque {simul &Mz} {om. &Pe} turpissimum {simul add. &Pe}, est {*om. &Zn} si {om. &Na} singula rerum mysteria {*ministeria MzNaPeReZn} personis totidem non fuerint {fuerunt &Mz} distributa." Sed clerici et laici sunt diversa membra {*corporis ecclesie add. &NaMzPeRe}; igitur {*ergo &MzNaRe} actus habent distinctos; eligere autem summum pontificem spectat ad clericos, dist. 22 {*23 &NaRe} In nomine; ergo nullo modo poterit ad laicos {*trs.231 &MzNaPeRe} pertinere.
Item imperator et alii laici non possunt eligere patriarchas, archiepiscopos, et {*om. &NaRe} episcopos et aliarum ecclesiarum collegiatarum {om. &Mz} praelatos; igitur {*ergo &MzNaRe} multo fortius non possunt eligere summum pontificem. Consequentia manifesta videtur. Antecedens {dicens &Mz} per sacros canones videtur {*aperte add. &MzNaRe} {manifeste add. &Pe} posse {om. &Mz} probari. Ait enim Adrianus Papa, ut habetur dist. 63, c. 1, "Nullus laicorum principum vel potentum semet inserat electioni {om. &MzNaRe} vel promotioni patriarchae, {vel add. &MzNaRe} metropolitae aut {*vel &MzNaReZn} cuiuscunque {*cuiuslibet episcopi &MzNaReZn}, ne videlicet inordinata et {vel &Pe} {magna et add. &Mz} incongrua fiat electio vel {*electio vel om. &MzNaReZn} confusio vel contentio, praesertim cum nullam in talibus potestatem quenquam potestativorum vel caeterorum laicorum habere conveniat." Et Gregorius Nonus {14 &Pe}, ut habetur Extra, De electione c. Sacrosancta, ait, "Ius eligendi in collegiata ecclesia non cadit in laicum"; et eo *{idem &MzNaRe} {*eodem titulo add. &NaRe} c. Massana ait, "Edicto perpetuo prohibemus ne per laicos {*cum canonicis add. &MzNaReZn} electio pontificis {*trs. &MzNaReZn} {prohibemus ... pontificis om. &Pe} praesumatur. Quae {quod &Re} si forte praesumpta fuerit, nullam obtineat firmitatem, non obstante contraria consuetudine, quae dici debet {debeat &Pe} potius {trs.312 &Pe} corruptela," ubi dicit glossa super vocabulo consuetudine quod, {quia &Mz} "Talis consuetudo [...] quia {om. &Mz} non est rationabilis non {nec &Mz} potest praescribi." Ex quibus verbis {om. &Re} colligitur quod ex nulla consuetudine possunt laici habere ius eligendi praelatos, et per consequens non {nec &Re} possunt {*hoc add. &MzNaRe} habere ex iure humano, quia quicquid potest tribuere ius humanum, potest {etiam add. &Mz} consuetudo tribuere. Constat autem quod laici non habent ius eligendi ex iure divino, quia tunc eo privari non possent {possunt &Pe}. et {*Ergo &MzNaRe} {igitur &Pe} per consequens nullo modo possunt habere ius eligendi ipsos {*episcopos &NaMzPeRe} et praelatos ecclesiarum collegiatarum. Quod quamplurimi alii sacri canones qui habentur dist. {*63 add. &NaMzPeRe} {*c. Adrianus infra et add. &NaRe} {c. ait Augustinus et add. &Pe} c. Si per ordinationem et c. Non est et c. omnis et {*c. omnis et om. &MzNaRe} c. Non licet {*liceat Zn} et 79, {*dist. c. Si quis et add. &MzNaRe} c. Si quis pecunia et 16, q. 1. {*om. &NaMzPeRe} 7, c. Si quis deinceps {episcopus &Pe} [[written over deinceps erased]] et 16, q. 1, {*16. q. 1. om. &NaMzPeRe} c. Quoniam et c. Si quis episcopus et q. 2. {*q. 2. om. &NaMzPeRe} c. Sane et c. Si quis clericus et c. constitutum {*Constitutiones &MzNaRe} {consuetudines &Pe} et c. Nullus et c. Per laicos et c. Non placuit et c. Laicis et aliis locis quamplurimis videtur assentire {*quamplurimis videtur assentire: quampluribus videntur asserere &NaMzPeRe} manifeste.
Discipulus Assertionem praedictae contrariam libenter audirem.
Magister Assertio contraria praedictae {*supradictae &NaMzPeRe} est quod licet imperator specialiter {spiritualiter &Mz} {specialem &Pe} ratione imperatoriae dignitatis non habeat {habet &Pe} ius eligendi summum pontificem vel alios praelatos inferiores, inquantum tamen Christianus, catholicus et fidelis ius eligendi summum pontificem {vel alios prelatos inferiores add. &Pe} potest sibi competere ita quod imperialis sublimitas non reddit eum non capacem huiusmodi {huius &PeRe} dignitatis {*om. &NaMzPeRe} potestatis sive iuris; imo quodammodo reddit eum magis dignum huiusmodi {huius &PeRe} potestatis vel iuris {*potestatis vel iuris: potestate sive iure &NaRe}.
Discipulus Pro ista assertione aliqua motiva profer in medium.
Magister Pro ipsa multipliciter {modo &Pe} allegatur. Nam ipsa {*illa &NaRe} {ista &MzPe} potestas vel ius potest imperatori competere quam vel quod de facto alii {*aliquando &NaRe} reges {*aliqui add. &NaRe} habuerunt. Sed de facto aliqui reges habuerunt potestatem {potestates &Na} sive ius eligendi summum pontificem. Igitur {*Ergo &MzNaRe} talis potestas sive ius potest imperatori competere. Maior videtur nullatenus probatione {*trs. &MzNaPeRe} indigere. {et add. &Pe} Minor autem {*om. &NaMzPeRe} auctoritatibus videtur {*trs. &MzNaPeRe} manifeste {*manifestis &NaMzPeRe} et {*om. &NaMzPeRe} aperte probari. {trs. &Pe} Nam ex Historia Ecclesiastica, ut legitur {habetur &Pe} dist. 63, c. Adrianus, ubi {*om. &NaRe} sic habetur, "Adrianus Papa Romam venire Carolum regem {francorum add. &Pe} ad defendendas {defendendum &Pe} res ecclesiae postulavit." et infra, "Deinde Romam reversus," scilicet Carolus rex, "ibi {ibidem &NaRe} constituit {*trs. &MzNaPeReZn} synodum cum Adriano Papa in Patriarchia {*patriarchio &NaMzPeReZn} Lateranensi {Laterani &NaRe} in ecclesia sancti Salvatoris; quae synodus celebrata est a centum quinquaginta tribus episcopis et {*om. &NaMzPeReZn} abbatibus et religiosis {*trs.321 &MzNaReZn}. Adrianus autem Papa cum universa synodo tradidit {*tradiderunt &NaPeReZn} Carolo ius et potestatem eligendi pontificem et ordinandi apostolicam sedem. Dignitatem quoque patriciatus ei {eius &Mz} concessit {*concesserunt &NaMzPeReZn}. Insuper episcopos archiepiscopos per singulas provincias ab eo convestituram {*investituram &NaMzPeReZn} accipere diffinivit, {*et add. &NaMzPeReZn} ut, nisi a rege laudetur et investiatur episcopus, a nemine consecretur; et quicunque contra {om. &Na} hoc decretum ageret {*esset Zn} {ierit &MzNaRe} {egerit &Pe} anathematis vinculo eum innodavit, et {om. &Re} nisi resipisceret bona eius publicari praecepit."
Item Leo Papa, ut in eadem distinctione {dicitur &Mz} {*habetur add. &NaRe} c. {cum &Mz} In synodo, sic ait, "In synodo congregata Romae in ecclesia sancti Salvatoris. et {*om. &NaMzPeRe} Ad exemplum beati Adriani apostolicae sedis {sede &Mz} {pro add. &Mz} antistitis, qui domino Carolo, victoriosissimo regi {rege &Mz} Francorum et {*ac &NaMzPeRe} Longobardorum, patriciatus dignitatem ac ordinationem apostolicae sedis et investiturarum {*investituram &MzReZn} {investiturum &Na} episcoporum concessit: ego quoque Leo, servus servorum Dei, episcopus, cum cuncto clero {trs. &Pe} ac Romano populo constituimus, confirmamus {confirmavimus &Mz} et corroboramus {corroboravimus &Mz} et per nostram apostolicam auctoritatem concedimus atque largimur domino Ottoni primo, regi Theutonicorum, eiusque successoribus huius regni Italiae in perpetuum {ordinandi add. &NaMzPeRe} sibi facultatem eligendi successorem atque {ac &Re} summae {summum &Mz} sedis apostolicae pontificem ordinandi ac per hoc archiepiscopos seu {om. &Mz} {et &Pe} episcopos ut {et &Pe} ipsi ab eo investituram accipiant {recipiant &Mz} et consecrationem, unde debent {debet &Na}, exceptis his quos imperator Romano {om. Zn} pontifici et archiepiscopis concessit; et ut {trs. &MzNaPeRe} nemo deinceps cuiuscunque dignitatis {etatis &Pe} vel religionis eligendi successorem {*om. &NaMzPeReZn} vel patricium {patriarcham &Pe} vel pontificem summae {om. &NaMzPeRe} sedis apostolicae, aut quemcunque episcopum ordinandi habeat facultatem absque consensu ipsius imperatoris." et infra, "Si a clero et a {*om. &NaMzPeReZn} populo {papa &MzPe} quis {aliquis &Pe} eligatur episcopus, nisi a supradicto rege laudetur et investiatur {trs.4132 &MzNaPeRe}, non consecretur." Ex his {*quibus &NaRe} colligitur quod aliqui {alii &Mz} reges in {*et &Re} {om. &Pe} imperatores promovendi potestatem et ius eligendi summum pontificem habuerunt. igitur {*Ergo &MzNaRe} talis potestas vel {*sive &NaMzPeRe} ius potest imperatori competere.
Item ex concilio colligitur, ut habetur eadem dist. 63, capitulo {*om. &NaMzPeRe} c. Cum longe, sic, {habetur add. &NaMzPeRe} "Cum longe lateque {late &Pe} diffuso tractatu {*tractu &MzPeZn} terrarum commeantium impenditur {*impeditur &NaMzPeReZn} celeritas nunciorum, quo aut {autem &Pe} nequeant {non querat &MzPe} {*non queat &NaReZn} regibus audientibus {om. &NaMzPeRe} decedentis praesulis transitus notificari, aut de successore {successione &Mz} morituri {*morientis &MzNaReZn} {meritis &Pe} episcopi libera principis electio expectari," {*etc add. &NaMzPeRe} et infra, "Unde placuit omnibus pontificibus {episcopis &Pe} Hispaniae atque {et &NaMzPeRe} Galaciae {*Gallie &PeZn}, et {*ut &NaMzPeReZn}, salvo privilegio uniuscuiusque provinciae, licitum maneat deinceps Tholetano pontifici, quousque {*quoscumque &NaMzPeReZn} regalis potestas elegerit et iam dicti episcopi Tholetani {*trs. &MzZn} iudicium dignos {dignus &Pe} esse probaverit, in {et &Re} quibuslibet provinciis in praecedentium {decedentium &NaMzPeRe} sedibus praeficere {om. &NaRe} praesules." Ex quibus verbis sequitur {*habetur &NaMzPeRe} quod aliquando reges habuerunt {haberent &Mz} potestatem eligendi episcopos.
Amplius imperator {*imperatores &NaRe} et laici possunt interesse electionibus episcoporum. Igitur {*Ergo &MzNaRe} {*et add. &NaPeRe} {etiam add. &Mz} imperatori potest competere ius eligendi summum pontificem. Consequentia tenet quia de uno et de alio videtur esse eadem ratio {*tenet ... ratio: videtur ex hoc probari quod eadem ratio videtur esse de uno et de alio &NaRe} {tenet ... ratio: videtur ex hoc probari quod /quia Pe\ de uno et de alio videtur esse eadem ratio &MzPe}. Antecedens probatur per illud {*octave add. &NaMzPeRe} Synodi quod ponitur dist. 63, c. Adrianus {*infra add. &NaRe} ubi postquam synodus diffinivit ut nullus {*laicorum add. &NaMzPeRe} semet inserat electioni episcoporum subiungit ibi {in &NaRe} haec verba, "Si vero quisquam laicorum {si vero quisquam laicorum om. &Pe} ad contractandum {concertandum Zn} vel {*et &NaMzPeReZn} cooperandum invitatur ab ecclesia, licet huiusmodi laico {laici &Pe} {*om. Zn} cum reverentia, si forte {om. &Mz} voluerit, obtemperare sese {*se &NaMzPeReZn} assistentibus {*asciscentibus Zn}." Ubi {ut &Mz} dicit glossa, "Hic invitantur laici ad electionem." Ex quibus verbis colligitur quod laici saltem invitati {invitatine &Mz?Pe} in electione {electionem &Mz} episcoporum votum {*vocem &NaMzPeRe} habere possunt {*trs. &MzNaRe} et ita potestatis huiusmodi {huius &NaRe} sunt capaces.
Item, ut habetur dist. 63, c. Valentinianus, {om. &MzPe} {*de eodem Valentiniano legitur quod episcopis convocatis pro electione add. &NaRe} episcopus {episcopi &NaMzPeRe} Mediolanensis, quando fuit electus beatus Ambrosius dicit {*dixerit &NaRe} {dixit &MzPe} sic {*trs. &MzNaRe}, "Nostis aperte, eruditi divinis eloquiis, qualem oporteat {oportet &NaMzPeRe} esse pontificem et quia non decet eum verbo solo sed etiam conversatione gubernare subiectos, et totius {totus &Pe} populi {*om. &NaMzPeReZn} semetipsum imitatorem virtutis ostendere testemque {testem quoque &NaMzPeRe} doctrinae conversationem bonam habere. {trs. &NaRe} Talem itaque {utique &Pe} in pontificali constituite {constituere &Pe} sede cui et nos, qui {om. &Mz} gubernamus imperium, sincere nostra capita {trs. &Pe} submittamus et eius monita, dum tanquam homines delinquemus {deliquerimus MzNa} {*delinquimus &ReZn} {relinquerimus &Pe} necessario {necessaria &NaRe} veluti curantis {corrigentis &Mz} {et ?cautis &Pe} medicamina {medicamine &Pe} suscipiamus." Post quae {haec &Pe} verba {*ibidem add. &MzNaRe} immediate subiungitur, "Haec enim {*autem &MzNaRe} cum {om. &Re} dixisset imperator, petiit synodus {synodum &Mz} ut magis ipse decerneret {*discerneret &NaMzPeRe} sapiens et pius existens." Ex quibus verbis ut videtur {trs.231 &Mz} infertur aperte quod secundum assertionem synodi praedictae {*supradictae &NaRe} imperator poterat {potuit &Mz} eligere episcopum Mediolanensem quamvis noluerit. Unde et ait episcopis illis, "Super vos inquit {om. &NaMzPeRe} est talis electio." Ex quo enim imperator eligere recusavit, ad episcopos illos pertinebat electio.
Rursus non minus pertinebat imperatori ius vel potestas {*pertinebat ... potestas: potest imperatori competere ius &MzNaRe} eligendi summum pontificem quam concedere episcopatus pro suae voluntatis arbitrio ad preces summi pontificis, quoniam {*quia &MzNaRe} minus esse {*om. &NaRe} videtur {trs. &Mz} eligere summum pontificem quam summum pontificem rogare debere {om. &Pe} {*trs. &MzNaRe} imperatorem ut ipse imperator concedat episcopatus personis idoneis. {*Sed imperator aliquando potuit ad libitum suum concedere episcopatus personis idoneis add. &NaRe} ad preces summi pontificis. Unde Leo Papa, ut habetur dist. 63, c. Reatina, scribit {*scribens &NaMzPeRe} Lotario et Ludovico Augusto {*Augustis &NaRe} ait, "Vestram mansuetudinem deprecamur quatenus Colono humili diacono eandem {om. &Na} ecclesiam," {*scilicet Reatinam add. &NaMzPeRe}, "ad regendum concedere dignemini, ut, vestra licentia accepta, ibidem {*eum add. &NaMzPeReZn} Deo {domino &Mz} adiuvante, consecrare valeamus episcopum. Sin {*Si &MzPeZn} autem in praedicta eccelsia nolueritis ut praeficiatur episcopus, Tusculanam {*Ausculanum &NaReZn} ecclesiam, quae viduata existit, illi vestra severitas {*serenitas &NaMzPeReZn} dignetur concedere ut, consecratus a nostro praesulatu Deo omnipotenti vestroque imperio grates {gratias &NaMzPeRe} peragere valeat." Ex quibus verbis habetur quod imperator poterat {*potuit &NaRe} concedere episcopatus personis idoneis; ergo et sibi potest {debuit &Re} [[in margin: competit in text with erasure marks]] competere ius eligendi summum pontificem.
Item illi potest {trs. &Mz} compete {*competere &NaMzPeRe} ius eligendi summum pontificem cuius iussione {vissione &Re} [[aliter iussione in margin]] potest fieri ordinatio summi pontificis; sed iussione imperatoris potest fieri ordinatio summi pontificis, {sed iussione ... pontificis om. &NaPeRe} quia ex gestis Romanorum Pontificum, ut legitur {habetur &Mz} dist. 63, c. Agatho, {*sic habetur, "Hic," scilicet add. &NaMzPeRe} Agatho papa, accepit {*"suscepit &NaMzPeReZn}, ab illo scilicet imperatore divalem {*ab illo ... divalem: divalem," ab eo scilicet ab /om. MzPe\ imperatore &NaMzPeRe}, id est regiam {*id est regiam om. &NaMzPeReZn} "epistolam {om. Zn} secundum suam postulationem, {secundum suam postulationem om. &NaMzPeRe} per quam levata {relevata &NaReZn} {*revelata &MzPeZn} est quantitas {*pecunie add. &MzNaRe} {pertinentium add. &Pe} quae solita erat dari pro ordinatione summi {*om. Zn} pontificis {*facienda add. &NaMzPeReZn}; sic tamen ut si contingeret {*contigerit &NaPeReZn} post eius transitum electionem fieri non debeat ordinari qui electus fuerit, nisi prius decretum generale introducatur in regiam {regimina &Re} urbem secundum {scilicet &Mz} antiquam consuetudinem, ut cum eorum conscientia et iussione debeat ordinatio {om. &NaRe} prosperari." Igitur {ergo &Mz} imperatori potest competere ius eligendi summum pontificem {igitur ... pontificem om. &NaRe}.
Discipulus In {item &Pe} verbis praescriptis quoddam insinuatur mirabile, quod scilicet {si &Pe} electio summi pontificis debuit praesentari imperatori antequam ordinaretur in summum pontificem. Ex quo sequi videtur {sequi videtur: sequitur vidi &Re} quod electus in summum pontificem {ex quo ... pontificem om. &Pe} per imperatorem debuit confirmari quia {quod &Mz} electio aliqua nulli debet praesentari nisi ad quem etiam {*om. &NaMzPeRe} pertinet eandem confirmare {*trs. &MzNaRe}. Si igitur {ergo &Na} electio summi pontificis imperatori debuit praesentari eadem electio debuit confirmari ab eodem.
Magister Videtur {*Respondetur &NaMzPeRe} quod non semper ad eundem {illud &NaRe} {*illum &MzPe} pertinet confirmare aliquam electionem cui debet praesentari. Unde et nonnullis apparet quod electio imperatoris debet nunc praesentari summo pontifici per quem tamen minime {om. &Na} est {*trs. &MzRe} confirmandus. Praesentabatur etiam {*ergo &MzNaRe} {igitur &Pe} electio summi pontificis imperatori, non ut imperator confirmaret eandem electionem sed ut imperator examinaret eandem {*electionem &NaMzPeRe}, qua examinata imperator consentiret eidem electioni et mandaret ut omnes subiecti sibi {*trs. &MzNaPeRe} haberent electum pro vero {*papa et pro vero add. &MzNaPeRe} summo pontifice postquam esset ordinatus. Hoc {haec &Pe} Gratianus in supradicta {*sepedicta &MzNaRe} dist. 63, # {c. &Pe} {?secundum &Mz} Principibus testari videtur cum {qui &Mz} ait, "Principibus vero ac {*atque &MzNaReZn} imperatoribus electiones Romanorum pontificum atque {ac &Re} aliorum episcoporum referendas usus atque {*et &MzNaRe} constitutio {constitutiones &Pe} tradidit pro schismaticorum atque haereticorum discussionibus {*dissentionibus &NaMzPeZn} {discessionibus &Re}, quibus nonnunquam ecclesia Dei concussa periclitabatur; contra quos {quas &MzPe} legibus {legimus &Pe} fidelissimorum imperatorum frequenter ecclesia Dei {*om. &NaMzPeReZn} munita legitur. Repraesentabantur {praesentabatur &Na} {praesentabat &Re} {*Repraesentabatur &MzPeZn} ergo electiones {*electio &NaMzPeReZn} catholicorum principibus, {pertinet add. &Mz} ut eorum auctoritate roborata nullus haereticorum vel schismaticorum auderet {audeat &NaMzPeRe} contraire, et ut ipsi principes tanquam devotissimi filii in eum consentirent, quem sibi in patrem eligi {om. &Mz} viderent, ut {*et &NaMzPeReZn} ei {eis &Pe} in omnibus suffragatores existerent." sicut {*Sic &NaRe} secundum quosdam modo repraesentatur electio imperatoris summo pontifici non ut papa electionem confirmet {confirmat &Mz} vel ut imperialem sibi conferat {confirmat &Mz} {*trs. &NaRe} dignitatem, cum eo ipso quod sit {*est &NaRe} electus sit {est &Mz} imperator verus {*trs. &MzNaPeRe}, sed ut auctoritate papae electio {*electione &NaRe} imperatoris sic {om. &NaRe} roborata nullus clericorum vel {*aliorum add. &NaRe} adhaerentium papae {om. &Pe} qui imperii dissipationem affectant, quorum ut creditur est his temporibus maxima multitudo, audeat contraire {trs. &Mz} et ut ipse papa, tanquam zelator imperii et boni communis, consentiat in eum {*trs.231 &MzNaPeRe} et eidem in omnibus maxime {trs.312 &Mz} in coertione malorum coadiutor existat.
Discipulus Pro assertione vel opinione praedicta {trs.3421 &Mz} nitere adhuc {*pro assertione ... adhuc: adhuc pro praedicta assertione nitere &NaRe} allegare.
Magister Videtur quod praedicta assertio possit tali ratione probari. Si imperatori non possit {*potest &MzNaRe} competere ius eligendi summum pontificem, hoc erit quia hoc aliquo iure irrevocabili vel {*sive &MzNaRe} indispensabili extitit {*existit &NaMzPeRe} prohibitum. Sed {*Si &NaMzPeRe} cum {*enim &MzNaRe} {om. &Pe} in {*om. &NaMzPeRe} nullo {communi add. &Pe} iure prohibeatur {*prohiberetur &MzNaRe} {prohibetur &Pe} imperatori {*imperator &NaRe} eligere summum pontificem ita posset {*ipse add. &NaRe} eligere sicut quicunque alius; sed nullo iure irrevocabili sive indispensabili prohibetur imperatori {*imperator &NaRe} {imperatorem &Pe} eligere summum pontificem; igitur {*ergo &NaRe} ius eligendi summum pontificem {ita posset ... pontificem om. &Mz} potest sibi competere. Maior videtur clara {*trs. &MzNaRe} et {*om. &MzNaRe} Minor probatur quia {quod &Re} si imperatori {*imperator &NaPeRe} prohiberetur {*prohibetur &MzNaRe} eligere summum pontificem, aut prohiberetur {*prohibetur &MzNaRe} iure divino aut {*iure add. &NaMzPeRe} naturali aut iure humano. Sed non prohibetur iure divino, quia ius divinum in scripturis divinis habemus, dist. 8, {*c. add. &Pe} Quo iure, sed {scilicet &Re} nunquam {*nusquam &NaRe} legitur in scripturis divinis quod imperator electioni summi pontificis non debeat interesse. igitur {*Ergo &MzNaRe} hoc iure divino minime prohibetur.
Discipulus Videtur quod hoc sit prohibitum {*in add. &NaMzPeRe} iure divino saltem implicite. Nam solis ecclesiasticis viris qui sunt {qui sunt: propter &Pe} successores apostolorum {*conceditur add. &NaMzPeRe} a iure divino {huius add. &Na} potestas eligendi praelatos inferiores summo pontifice. conceditur {*om. &MzPeRe} Ergo multo fortius a iure divino huiusmodi {huius &PeRe} potestas eligendi {praelatos ... eligendi om. &Na} summum pontificem solis viris ecclesiasticis est concessa, et per consequens non potest imperatori competere. Antecedens probatur per hoc quod solis apostolis qui erant ecclesiastici viri concessa fuit potestas eligendi {trs. &Pe} LXXII discipulos, quorum officium {*tipum &NaRe} gerunt inferiores praelati, {*teste Anacleto qui, ut legitur add. &NaMzPeRe} dist. 21, c. In novo, ait, "Videntes autem ipsi apostoli messem esse multam et {om. &Pe} operarios paucos, rogaverunt dominum messis ut mitteret operarios in messem suam; unde ab eis electi sunt 72 discipuli, quorum typum gerunt presbyteri atque {ac &Re} in eorum loco sunt constituti in ecclesia." Si igitur soli apostoli habebant {*habuerunt &NaMzPeRe} potestatem eligendi successorem {*om. &NaMzPeRe} 72 discipulorum {*discipulos &MzNaRe}, soli successores apostolorum habent potestatem eligendi successorem {*successores &NaMzPeRe} 72 discipulorum, quales sunt inferiores praelati. igitur {*Ergo &MzNaRe} ex iure divino habetur, scilicet evangelico, {scilicet evangelico om. &Pe} {*trs.231 &MzNaRe} quod soli viri ecclesiastici habent ius eligendi praelatos, et per consequens ex iure divino concluditur quod nec imperator nec alius {*aliquis &MzNaRe} laicus potest habere ius eligendi summum pontificem.
Magister Ad hoc respondetur quod quamvis Christus voluerit quod apostoli rogarent ipsum ut mitteret operarios, scilicet 72 discipulos, in messem suam, non tamen {om. &Pe} voluit ut soli successores apostolorum in apostolica dignitate haberent potestatem eligendi successores 72 discipulorum {om. &Pe}. Ex hoc enim {om. &Mz} sequerentur duae {duo &Na} absurditates, una est {*om. &MzNaRe} quod canonici ecclesiarum cathedralium {*trs. &MzNaRe} non possent habere ius eligendi episcopos, quia illi non sunt successores apostolorum; alia est {*om. &MzNaRe} quod diaconi, cardinales {*trs. &MzNaRe} et presbyteri non possunt {*possent &MzNaRe} habere ius eligendi summum pontificem cum non fuerint {*sint &NaMzPeRe} successores apostolorum, quia qui non potest habere ius eligendi episcopos inferiores {trs. &Mz} non potest habere ius eligendi {episcopos ... eligendi om. &Pe} summum pontificem.
Discipulus Arguendo {*argumentando &NaRe} {arguitive &Pe} dixisti quod iure divino non prohibetur imperatori {*imperator &NaPeRe} eligere summum pontificem. Nunc eandem argumentationem prosequaris {*prosequere &NaRe}.
Magister Iure etiam {om. &Mz} naturali {arguitur vel add. &Pe} videtur quod imperator minime prohibeatur {prohibetur &Pe} eligere summum pontificem, quia hoc dictamini rationis naturalis minime videtur {*trs. &MzNaPeRe} obviare. Nec prohibetur iure humano irrevocabili sive indispensabili, quia omne ius humanum quo prohibetur est canonicum vel civile; sed utrumque est revocabile seu dispensabile; ergo nullo iure humano irrevocabili seu indispensabili prohibetur. Quare ergo {*om. &NaMzPeRe} ius eligendi summum pontificem potest imperatori competere.
Discipulus Allegationes pro ista {*om. &NaRe} opinione secunda tam evidentes mihi videntur ut non curem ad ipsas responsiones audire, et ideo dic quomodo ad allegationes in contrarium respondetur.
Magister Ad primam earum {*ipsarum &NaMzPeRe} dicitur quod imperator et alii laici multorum iurium spiritualium sunt capaces, quia sunt capaces omnium illorum iurium spiritualium quae possunt alicui competere non propter ordinationem quam {*ordinationem quam: ordinem quem &MzNaRe} habeat {habeant &Mz} nec propter aliquod divinum officium cui mancipatus {mancipati &Mz} existat {existant &Mz} sed propter communem utilitatem ecclesiae, hoc est congregationis fidelium; et ideo, cum ius eligendi summum pontificem non competat {competit &Pe} alicui ratione ordinis nec ratione officii {*ratione officii: propter aliquod officium divinum &NaRe} cui habens [[aliter hoc: margin Re]] ius eligendi sit {est &Pe} mancipatus sed {scilicet &Na} propter communem ecclesiae utilitatem {*trs. &MzNaPeRe}, ut scilicet ecclesia habeat caput {apud add. &Mz} quod ipsam {imperium &Mz} regat, ideo hoc ius potest cadere ad {*in &NaMzPeRe} imperatorem et alios laicos. Quod enim plurium iurium spiritualium laici sunt capaces, {*ita add. &NaMzPeRe} ut etiam causas spirituales valeant {valeat &Re} terminare, hoc {*om. &MzNaRe} {ut &Pe} testatur glossa Extra, De iudiciis, c. Decernimus {decrevimus &Mz} dicens, "Papa vero civiles, criminales et spirituales {scilicet add. &MzNaRe} causas potest laico delegare, {*arg. add. &MzNaReZn} 88 {*32 &NaMzPeReZn} dist. Honoratus, 10, q. 3, Illud, 14 dist. {*Honoratus ... dist.om. &NaMzPeReZn} {*c. Praeter add. Zn} {*# add. &MzNaReZn} {c. add. &Pe} Verum, {*2 /9 Mz\ /14 Pe\ q. 5 add. MzNaPeReZn}, {*Mennam add. Zn} {Mere nam add. &NaMzPeRe} et 63 dist. In synodo et {*c. add. &NaMzPeReZn} Adrianus et 4 {*10 &MzNaReZn} q. 6 {*3 &NaMzPeReZn} {*c. add. &PeZn} {in add. &Mz} Illud." Igitur quod {*Igitur quod: cum ergo /igitur Pe\ &NaMzPeRe} dicit glossa allegata ibidem quod laici {*iura add. &NaMzPeRe} mere spiritualia possidere non possunt, si intelligat de iuribus mere spiritualibus quae nulli competere possunt nisi ratione ordinis vel {ratione add. &Pe} divini officii {*cui add. &NaMzPeRe} est aliquis deputatus, sicut est ius consecrandi ecclesias {*et add. &NaMzPeRe} ordinandi clericos et celebrandi missas et quae {*om. &NaMzPeRe} huiusmodi, {huius &Re} sunt {*sic &NaMzPeRe} iura mere spiritualia nec secundum iura divina nec secundum iura humana {*trs.52341 &MzNaRe} possunt laico {*laici &NaMzPeRe} competere {*possidere &NaMzPeRe}; si autem intelligat quod {*de &MzNaRe} {talibus quod add. &Pe} iuribus mere spiritualibus quae ideo dicuntur iura mere {trs. &Mz} spiritualia quia solum ad {*trs. &MzNaPeRe} officium spirituale non seculare {*officium ... seculare: effectum spiritualem non secularem &NaPeRe} tantummodo et {*om. &NaRe} principaliter {principatus &Re} [[corrected interlinear]] ordinantur, {trs.312 &Mz} {ordinatur &Re} sic secundum constitutiones {institutiones &Mz} et consuetudines humanas quae iam ordinatae sunt et de facto observantur {*servantur &NaMzPeRe} seculares {*laici &MzNaRe} {om. &Pe} iura mere spiritualia possidere non possunt; quae tamen possiderent {*possidere possent &NaMzPeRe} si huiusmodi constitutiones et consuetudines {et consuetudines om. &Re} humanae essent revocatae quae ex causa rationabili revocari possent, {quae ... possent om. &Pe} quemadmodum aliquando constitutiones contrariae {*trs. &MzNaRe} et consuetudines humanae rationabiliter conservabantur {*servabantur &NaMzPeRe}; et ideo huiusmodi iurium laici sunt capaces absolute, quamvis non salvis {*servatis &NaMzPeRe} constitutionibus et consuetudinibus humanis quae nunc servantur.
Ad secundum {*secundam &NaMzPeRe} dicitur quod sicut aliqua secularia papae convenire {*competere &MzNaPeRe} possunt {*trs.321 &MzNaPeRe}, licet praesit in spiritualibus, sic {sicut &Pe} aliqua iura spiritualia possunt competere imperatori, licet praesit {in spiritualibus ... praesit om. &Mz} in temporalibus sive in {*om. &NaMzPeRe} secularibus, et ideo sicut iura potissime spiritualia {*secularia &NaMzPeRe} non potest habere {*papa, ita iura potissime spiritualia non potest habere add. &NaMzPeRe} imperator. Huiusmodi autem ius spirituale potissime {*trs. &MzNaPeRe} non est ius eligendi summum pontificem, sed huiusmodi ius potissime spirituale est illud ius quod ratione ordinis competit ecclesiasticis viris, quale ius cadere non potest in laicum.
Ad tertium {*tertiam &NaMzPeRe} dicitur quod imperator inquantum imperator secularibus debet esse contentus, et hoc intendit {*intelligit &MzNaRe} Nicolaus Papa dist. 10 {8 &Pe} {*c. add. &Pe} Imperium. Sed tamen imperator inquantum christianus, {et add. &Pe} catholicus et Romanus potest intromittere se in {*de &MzNaRe} spiritualibus. Et ita {*om. &NaRe} licet non {trs. &Pe} ratione imperatoriae dignitatis {*maiestatis &NaMzPeRe} tamen {cum &Mz} inquantum christianus et Romanus {catholicus &Pe} {*et Romanus om. &NaRe} potest imperator habere in eligendo {*in eligendo: ius eligendi &NaMzPeRe} summum pontificem potestatem {*om. &NaMzPeRe}.
Ad quartum {*quartam &NaMzPeRe} dicitur {*respondetur &MzNaRe} quod quia potestas secularis et ecclesiastica sunt potestates distinctae, ideo actus qui competunt aliquibus ratione huiusmodi potestatum sunt distincti. Persona tamen habens {*unam add. &NaMzPeRe} potestatem potest habere aliquem actum talem qualem habet persona {personam &NaRe} [[corrected Re]] {scilicet add. &Mz} alia {om. &NaRe} habens aliam potestatem, alioquin {*nec add. &NaRe} papa nec quicunque {*om. &NaMzPeRe} alius {*aliquis &NaMzPeRe} ecclesiasticus praelatus {*trs. &MzNaPeRe} posset {posse &Pe} habere {habet &Pe} quencunque actum iurisdictionis sive potestatis secularis. Eligere autem summum pontificem non competit laico ratione potestatis secularis, et ideo {*tamen &NaRe} {*ille add. &NaMzPeRe} qui habet potestatem secularem potest etiam habere actum et {habere add. &Pe} ius {*et ius om. &MzNaRe} eligendi summum pontificem.
Ad quintam respondetur {dicitur &Pe} dupliciter: uno modo quod sicut membra diversa in corpore humano {om. &Pe} habent quaedam officia propria et quaedam communia - {contraria &Mz} motum {*movere &NaPeRe} {om. &Mz} [[gap left in text]] enim {*et add. &NaRe} sentire possunt omnia membra humana; percutere {etiam add. &Na} et {in &Pe} portare et plura alia potest homo diversis membris mediantibus {*trs.312 &MzNaRe}; alia autem sunt {om. &Mz} membrorum {*om. &MzNaRe} officia {*trs. &NaRe} propria, {proprium &Pe} sicut videre, audire {trs. &Pe} et huiusmodi - sic in corpore ecclesiae sunt quaedam {*trs. &MzNaPeRe} officia communia clericis et laicis et {om. &Pe} quaedam propria clericis {*et add. &MzPe} quaedam propria laicis. {clericis quaedam propria laicis om. &NaRe} Eligere autem praelatum nisi per consuetudinem et {*vel &NaRe} constitutionem humanam aliter ordinetur ad utrosque quia {*ad utrosque quia om. &NaMzPeRe} eius {*om. &NaRe} officium {trs. &Mz} est {*trs. &NaRe} commune clericis et laicis, spectat {*om. &NaPeRe} et ideo licet eligere summum pontificem competat clericis nihilominus potest competere laicis {et laicis ... laicis om. &Mz}.
Aliter dicitur quod non est omnino simile de membris in corpore humano et de membris in corpore ecclesiae, licet enim {*om. &NaRe} {trs. &Pe} {omnia &Mz} simile sit {*trs. &MzNaRe} quantum ad multa. Officia enim {om. &Mz} propria membrorum {*trs. &MzNaRe} in corpore humano ex natura sibi {*om. &NaMzPeRe} competunt ita ut unum {om. &Pe} membrorum {*membrum &MzNaRe} defectum alterius ex necessitate quacunque {*trs. &MzNaPeRe} complere {*supplere &NaMzPeRe} non possit; sed membra in corpore ecclesiae quantum ad multa officia et {*etiam &NaPeRe} quodammodo propria possunt mutuo defectus suos supplere. Potest enim clericus supplere vicem et defectum secularium, etiam quo ad illa quae sunt quodammodo secularibus propria {*trs. &MzNaPeRe}, sicut potest {*posset &NaMzPeRe} per multa quae prius tacta sunt {*trs. &NaRe} probari; sic etiam {et &Mz} laici possunt in multis supplere defectum et negligentiam ac etiam malitiam clericorum. Licet igitur {*ergo &MzNaRe} quantumcunque {*quando &NaMzPeRe} corpus ecclesiae esset optime dispositum, quantum permittit status vitae praesentis, diversa officia diversis committi debent {*deberent &NaPeRe}, quando tamen corpus ecclesiae diversos {effectus vel add. &Mz} defectus {effectus &Pe} in diversis membris patitur non est inconveniens immo necessarium quod uni diversa committantur {committant &Re} officia et quod unum membrum alterius fungatur officio. Et ideo est {*esto &NaMzPeRe} quod eligere summum pontificem esset {om. &Pe} quodammodo proprium {sit add. &Pe} clericis, non est {*erit &PeRe} {esset &Na} inconveniens quod in casu summum pontificem vel eligat solus imperator {*trs.2413 &MzNaPeRe} vel cum aliis.
Ad sextam {quartam &Re} dicitur {*respondetur &MzNaRe} quod modo imperator et alii {*om. &NaMzPeRe} laici non possunt {om. &NaRe} [[add. margin Re]] eligere praelatos ecclesiarum collegiatarum {trs. &Pe} quia hoc est per constitutiones humanas prohibitum, et ideo quando non fuerit {*fuit &NaMzPeRe} prohibitum per constitutiones humanas tunc poterunt {*poterant &NaMzPeRe} {*eligere add. &NaMzPeRe} archiepiscopos {*et add. &NaMzPeRe} episcopos et aliarum ecclesiarum collegiatarum {trs. &Pe} praelatos. eligere {*om. &NaMzPeRe} Omnes igitur {ergo &Na} canones dicentes laicos non debere interesse electionibus praelatorum et {*quod add. &NaMzPeRe} ius eligendi non cadit in aliquem {om. &NaRe} laicum loquuntur pro tempore pro {*om. &NaMzPeRe} quo laicis {*laicos &NaMzPeRe} prohibitum est {*prohibitum est om. &MzNaRe} eligere praelatos {om. &Pe} {*huiusmodi /hic Mz\ est prohibitum add. &MzNaRe} per constitutiones humanas. Et cum dicitur quod laici ex nulla consuetudine possunt habere {om. &NaRe} [[add. margin Re]] ius eligendi praelatos quia, sicut {om. &Pe} allegatum est, talis consuetudo non est rationabilis nec potest praescribi, respondetur {ostendetur &Pe} {*quod add. &NaMzPeRe} talem consuetudinem non esse rationabilem nec posse praescribi non est ex natura rei sed {*est add. &NaMzPeRe} ex constitutione humana. Multa enim sunt {*fiunt &MzNaRe} {om. &Pe} inpraescriptibilia {praescriptibilia &Pe} per solam consuetudinem {constitutionem &Mz} humanam. Talis enim {*ergo &MzNa} {igitur &Re} consuetudo non est modo {*trs.312 &MzNaRe} rationabilis quia est contra iura {om. &Mz} et modo {*om. &NaMzPeRe} non potest praescribi quia hoc, ius {*om. &NaMzPeRe} ne scilicet praescribatur, est ordinatum per iura humana quae {quod &Pe} ex causa rationabili abrogari valerent. {valeret &Pe} Sic igitur {*ergo &MzNaRe} licet de facto constitutum sit ne imperator et alii laici non {*om. &NaMzPeRe} habeant ius eligendi summum pontificem et alios praleatos, hoc tamen {non &Re} posset eis competere si per constitutiones humanas irrevocabiles {*revocabiles &NaMzPeRe} non esset prohibitum.
Return to Table of Contents